Әсе балан емеше

Гөлшат Ишбулдина

Әсе балан емеше

(Булған хәл)

Май айының йәмле иртәһе. Таң һарыһынан да алда уянған Фәйзулла, тороп китергә ашыҡмай, бер аҙ кирелеп-һуҙылып ята бирҙе. Уға, кисә көн буйына йорт-ҡураны яҙғы сүп-сарҙан таҙартып, тейәп, сүплеккә бер-нисә ат йөгө алып барған кешегә, талған ҡулбаштарын тартып-һуҙып, ҡулдарына, көслө беләктәренә  ҡан йүгергәнде тойоу үҙенә күрә бер ләззәт бирә ине. Ята торғас кистән үк атаһы менән һөйләшеп, килешеп ҡуйған эштәр иҫенә төштө, йәһәт кенә тороп, тышҡа сыҡты.

Ҡояш, иртә булыуға ҡарамаҫтан, батмус һымаҡ түп-түңәрәк булып, Оло тау һыртынан йылмайып көлә-көлә, ихлас, йомарт, шифалы йылыһын тирә-йүнгә һибә лә башлаған. Ошо йылылыҡты, Ҡояш апайҙың наҙын тойоп, һандуғастар, һабан турғайҙары һәм башҡа бик күп ҡоштар күңел моңдарын иртә торған һәм эшкә керешкәндәргә сәләм итеп тапшыра. Ауыл ситенән аҡҡан Эйек йылғаһынан күпереп томан күтәрелеп, болоттарға олғаша. Фәйзулла, был һоҡланғыс гүзәл иртәгә иҫе китеп, ниндәйҙер серле йөрәк елкенеүе кисереп, байтаҡ баҫып торҙо.

Ир уртаһына етеп килһә лә күңеле нескә уның. Тәбиғәттең һәр миҙгеленә ғашиҡ, юҡ ҡына күренешкә, һәр сәскәгә, күбәләктәргә,  яуған ҡарға, йылы ямғырҙан һуң ҡалҡҡан йәйғорға ҡарап һоҡлана. Әле лә иртәнге ел уның битен иркәләй, наҙлай, ә ул унан йәм таба. Һәм күкрәк ситлеге тулғансы саф һауа һулап, ҡан тамырҙарының киңәйеүен, үҙендә тау-таш аҡтарырҙай көс тоя.

Ана, атаһы Сәхиулла ҡарт та ҡомғанын тотоп, иртәнге намаҙын тамамлап йөрөй. Әсәһе Фәғилә, оло йәштә булыуына ҡарамаҫтан, күптән инде һыйырын һауып, көтөүгә сығарған, хәҙер инде йәштәрсә өҙә баҫып, боҫо борҡоп торған һары алтындай йышылған, йыуан ҡорһаҡлы еҙ самауырын ҡуйып, сәй урыны әҙерләй, үҙе:

-Иртә торғанға Аллаһы Тәғәлә һый-ниғмәтте мулдан өләшә, бирәм тиһә ҡолона, сығарып ҡуйыр юлына,- тип һөйләнә-һөйләнә йөрөй, яҡындарына уңышлы көн һәм хәйерле сәфәр теләй.

Иртәнге сәй эселгәс, Сәхиулла ҡарт улына бер генә күҙ һирпеп алды, ашыҡма тигән ишара яһаны һәм яйлап, урыны-еренә еткереп, юл доғаһын уҡый башланы, сәфәрҙәренең уңышлы булыуын теләне.

Фәғилә ҡарсыҡ кистән үк ап-аҡ киндер моҡсайға аҙыҡ-түлек әҙерләп ҡуйған, уны хуш еҫле йәшел бесән һалынған арбаға урынлаштырғас, Артылыш яғына ҡуҙғалдылар.

Артылыш яҡтары - болоттарға олғашған йөҙйәшәр ҡарағайҙары, ҡолас етмәҫ имәндәре, һомғол ҡайындары, ниндәйҙер көс-ғәйрәт табып атылып сыҡҡан боҙҙай һалҡын һыулы шишмәләре, икһеҙ-сикһеҙ байлыҡтары менән тирә-яҡта дан алған башҡорт ере. Был яҡтарҙың ҡалын, ҡуйы урмандарында тайыш табандар, төндәрен бейек ҡая баштарына баҫып, тулған айға ҡарап олоған бүреләр, ҡуяндарға тынғы бирмәгән хәйләкәр төлкөләр, ағастан-ағасҡа, ботаҡтан-ботаҡҡа һикереп уйнаған тейендәр йәшәй, йылға-күлдәрендә ҡондоҙҙар күп, шәшке-һыуһарҙар өсөн дә һиллек.

Башҡорт ере тибеҙ ҙә ул: был хозур тәбиғәт мөйөшөндә урыҫтар йәшәй хәҙер, Кесе Эйектең һул ярынан алыҫ та түгел Сатраш ауылы урынлашҡан. Ҡалай менән ябылған алтышар мөйөшлө, урыҫ ҡапҡалы, таҡта кәртәле йорттарға ҡарап, был ауылды аслыҡ-яланғаслыҡ урап үткән, иркенлектә көн итәләр икән, тип уйларға була. Ысынында  иһә урыҫтар был йорттарҙы башҡорт оҫталарын яллап, уларҙан бура буратып, күтәртеп алған. Кәсептәре - шул күркәм йорттарҙы тирә-яҡтан килгән башҡорт, татарға һатып көн күреү. Сәхиулла ҡарт та улын өйлө итмәксе, бында килеүҙәренең сәбәбе лә шул.

... Фәйзулла ата-әсәһенең олоғая барыуын, кистәрен, йоҡларға ятҡас, уфтаныуҙарын, һыҙланыуҙарын йыш ишетә, әсәһенең “Ай бирҙе, ҡояш алды” тип, Фәйзуллаға тиклем тыуған балаларының үлеп тороуын йыш иҫләп, илаштырып алыуын, ауыр уйҙарға сумыуын күрә. Әсәһенең бар уйы – Аллаһы Тәғәлә биргән берҙән-бер хазинаһы – Фәйзуллаһын башлы-күҙле итеү. Уңған килен осрап, ҡалған ғүмерен ҡәҙер-хөрмәттә үткәргеһе, ейән-ейәнсәрҙәрен һөйөп, түрҙә ултырғыһы килә. Татлы хыялдарға бирелгән тормош иптәшенең һүҙен ҡарты ла ҡеүәтләй, “Өйлән, улым, йәшең дә үтеп бара,”- тип Фәйзуллаһының арҡаһынан һөйә.

Фәйзулла ҡарттар  күҙ терәп торған берҙән-бер бала булһа ла, Сәхиулла уны бик бәләкәй саҡтан уҡ эшкә ылыҡтырҙы. Урман эшенә лә, бесән сабырға ла үҙе менән ҡуша йөрөтөп, ҡулына бысҡы-балта, салғы-һәнәген тотторҙо, яйлап, ҡаҡмай-һуҡмай, тауышын күтәрмәй генә эште еренә еткереп башҡарырға өйрәтте. Аптырарлыҡ түгел: егет ҡорона ингән Фәйзулла тиҫтерҙәренән көсө менән дә, талымһыҙлығы менән дә айырылып тора ине. Балта тотһа, сәмләнеп эшләп, тау ҡәҙәре итеп утынын да ярҙы, ҡулына салғы эләкһә, 15-20 күбәлек бесәнде һелтәп тә һалды.

Сәхиулла ҡарт:  “Нигеҙемде һыуытмаҫ, мөлкәтемде тарҡатмаҫ был”,- тип кәпәренде ҡыуанысы эсенә һыймаған сағында. “Донъяны гөрләтеп көтөрһөң!”- тип улын да дәртләндерҙе.  Ул атанан күреп уҡ юна шул.

Өйләнеп, башлы-күҙле булыу теләге быға тиклем Фәйзулланың башына ла инеп сыҡмай ине. Әлегә ныҡлап күҙ һалған ҡыҙы ла юҡ. Мөхәббәттән илереп йөрөгәне лә булманы. Ә, уйлап ҡараһаң, уға ла ваҡыт инде, ана, тиңдәштәре, бергә уйнап үҫкән малайҙар – Сәғәҙәт менән Тимербайҙың икешәр балалары бар. Өй һалып сығып, ҡатындары, ул-ҡыҙҙары менән гөрләтеп йәшәп яталар.

Әсәһе ҡаршыла ғына йәшәгән Абдулла мәзиндең ҡыҙы Әҡлимәне димләй ҙә ул, уны уңған, сибәр, дини тәрбиәлә үҫкән аҡыллы ҡыҙ тип маҡтай, Фәйзулланың ауыҙ һыуын ҡорота.

Яҙғы ташҡындан һуң кире ярҙарына ҡайтҡан Эйекте күреп ҡайтыу ниәте менән кисләтеп кенә һыу буйына төшкәйне Фәйзулла: зифа буйлы талдар, яҙғы йылы елгә иркәләнгәндәй, талғын ғына эйелә-бөгөлә, серле ҡыҙҙар кеүек ниҙер шыбырлаша; әле кибеп тә бөтмәгән ер өҫтөн төрлө төҫтәге сәскәләр күмгән, хәс тә әсәһенең яулығындағы кеүек матурҙар үҙҙәре. Өйкөм-өйкөм умырзаялар, беҙҙе яңылыш өҙөп ҡуймағыҙ, ғүмеребеҙ былай ҙа ҡыҫҡа тигәндәй, бер-береһенә һыйынышҡан, кешеләргә матурлыҡ өләшер өсөн генә тыуғандар, күрәһең. Ҡара әле, бөтмәҫ-төкәнмәҫ йорт мәшәҡәттәре менән йөрөп, йәмле яҙҙы  күрмәй ҙә ҡала яҙған. Ана, һәр өйәңке, тирәк, әйтерһең дә кәпәс кейгән  -  баштарына ҡарғалар оя ҡорған. Сыйырсыҡтар һыҙғыра-һыҙғыра бер-береһе менән аралаша. Донъя шундай матур!

Шашҡан ярһыуын саҡ ауыҙлыҡлаған, күбекләнеп өйөрөлә-өйөрөлә аҡҡан һыуға етәрәк Фәйзулла аҙымдарын әкренәйтте, бөтөнләй туҡтап ҡалды. Бейек яр башында оҙон сәс толомдарын берсә үреп, берсә һүтеп, әкрен генә көй көйләп, ағым һыуға уйсан ҡараштарын төбәп, Әҡлимә баҫып тора. Алһыу күлдәген ел елпелдәтә, зәңгәр камзулы былай ҙа ыҫпай кәүҙәһен һығылмалыраҡ  яһай. Күршелә генә үҫкән был сибәргә ниңә күҙ һалмаған икән Фәйзулла бығаса?! Әле килеп, беренсе тапҡыр күргәндәй, һоҡланыуын йәшерә алмай, ҡараштарын уға төбәгән. Ниндәй сихри матурлыҡ! Йә, Хоҙай!

Әҡлимә ҡапыл һиҫкәнеп китте. Биттәре уттай ҡыҙарып, алһыуланды. Ҡараштар бер минутҡа осрашты. Ул ҡараштарҙа һөйөү уты ла, үпкәләү ҙә бар һымаҡ. “Ниңә мине күрмәйһең, һинең өсөн генә үҫтем мин”,- тиҙәр ине ҙур ҡара күҙҙәр.

-Һаумы, Фәйзулла ағай?

-Бик шәп әле, сибәркәй, - Фәйзулла шулай тип шаяртып яуап ҡайтарыуға Әҡлимә аҡҡоштай муйынын ғорур тотоп, күбәләктәй талпынып, янынан үтеп тә китте. Фәйзулла йөрәгенең ярһып тибеүен, әйтеп аңлата алмаҫлыҡ йылылыҡтың бөтә тәнен солғап, яндырып, табан аҫтарына ҡәҙәр үтеп инеүен тойҙо. Өлөшөмә төшкән көмөшөм ошо ҡыҙыҡаймы икән тип, төнө буйы Әҡлимәнең һомғол кәүҙәһен, муйылдай ҡара күҙҙәрен, ҡарлуғас ҡанатындай ҡыйғас ҡаштарын ҡабат-ҡабат күҙ алдынан ебәрмәйсә йоҡоһоҙ таң аттырҙы.

Өйләнә ҡалһа, атай йорто иркен, матур. Мал-тыуар ҙа ишле. Әсәһе уңған, атаһы тырыш. Таң һарыһынан ҡараңғы төнгәсә  бил яҙҙырмай эшләп, хәлле генә донъя йыйғандар. Тик ниңә әле йәш кәләште атай йортона төшөрөргә уйлай әле ул? Көс-ғәйрәте ташып тора ла баһа. Башҡа сығып, һөйгән йәре менән матур итеп йәшәгеһе килә түгелме һуң, балалар үҫтереп? Уй-хыялдар диңгеҙендә йөҙә-йөҙә таң аттырҙы Фәйзулла.

Әҡлимә менән осрашыу уға ҡанат ҡуйҙымы ни! Тиҙ арала атаһын өгөтләп, Артылыш яҡтарынан өй ҡарап ҡайтырға күндерҙе.

(Дауамы бар).