Әсә һағышы.(Хикәйә)
Сибәғәтте еңел машина ауылына тиклем керетеп ҡуйырға уйлағайны,егет ҡаршы килде."Рәхмәт,ҡустым!Инде ауыл осо күренгәс ҡалған яғын үҙем"-тип,такси хаҡын бирҙе лә,еңел генә сумаҙанын ҡулына алып,төшөп ҡалды. Шунда уҡ танауын, шундай саф көҙ һулышы ҡытыҡланы.Тыуған яҡ һауаһы, ниндәй татлы,һулап туйғыһыҙ.Сибәғәт байтаҡ ҡына күккә ҡарап торҙо.Хатта болоттарҙа икенсе төрлө кеүе бында.Ауылының бейек тауҙарына,сәстәрен талғын елгә тараған аҡ ҡайындарға,нәҙекәй бил талдарға ҡарап бер аҙ һоҡланып торҙо.Көҙгө тәбиғәт иҫ китмәле.Һағындырған.Түҙмәне, юл ситенә төшөп усына тупраҡ алып,ауыҙы тәңгәленә алып килде,еҫе һуң шул тиклем тәмле.Бейек тауға менеп бар йыһанға ҡысҡырғыһы килде:”Әсәкәйем,мин ҡайттым!”-тип.Ана алыҫта бәләкәй генә күл йәйрәп ята,бала саҡта иптәштәре менән ҡолас таштап һыу керерҙәр ине.Үҙҙәренең туған йорттары артында ғына сылтырап йылға аға ине. Ауылға ҡарай ике саҡрымдай йәйәүләп атларға кәрәк.Тау итәгендә күптән әхирәткә күскән ауылдаштары, атаһы,туғандары ята,улар ҙа улыҡайҙарын һағынып көтөп ала алмай, ап-аҡ кәфендә"беҙ,бында балаҡайым,хәлебеҙҙе белеп һуғылып кит"-тип,ҡул болғап тораларҙыр.Ҡәберлек эсендә шундай һиллек, талғын ғына ел иҫә.Аяҡ аҫтындағы көҙгө япраҡтар ҙа бер-береһе менән шыбырлашҡан кеүек;”Сибәғәт,иҫән бит!”. Егет туғандарының ятҡан урынын эҙләп ары китте.Әле,йәшел күлдәген сисергә ашыҡмаған ҡарағас төбөндәге ҡара өйөмдә бер аҡ яулыҡлы сибек кенә әбей үҙ алдына һөйләнеп ҡабат,ҡабат тупраҡ өйөмөн һыйпай.Ситтән ҡараһаң иҫе алышынған кешегә оҡшай.”Туҡта атайымдың ерләнгән урыны шул тирәлә ине бит,һуң?”-тип,ир ашығып алға атланы.”Әсәй,әсәкәйем!”-ҡысҡырып өндәшәйем тиһә,тауышы сыҡмай.Ауыҙ ҡыуышлығында йәшеренеп тора ла ҡала.Атлайым тиһә,итек табаны бер батҡаҡҡа йәбешеп ҡалған кеүек.Ҡулын һуҙайым тиһә,уныһы күтәрелмәй.Үҙен үҙе ҡулға алып ,ҡапыл ҡурҡытмайым тип,шым ғына баҫып әсәһе янына сүгәләне лә;”Әсәй!”тип яҡынының сибек кенә ҡулдарын үҙенең устарына һалып һыйпаны. Әбей ултырған еренән ҡымшанмай ғына;”Улым,һин дә минең Сибәғәтемдең хәлен белешергә килдеңме,рәхмәт,инде”-тигәс кенә.Ир ҡара өйөмдең өҫтөндәге имән бағанаға ялтыр хәрефтәр менән яҙылған үҙенең исем фамилияһын уҡып шаңҡып,әсе күҙ йәштәре аша;”Әсәй,әсәкәйем! мин,улың Сибәғәтең иҫән бит!?”-тип,әсәһен ҡосаҡлап һыңҡылдап илап ебҙе.”Ии,улымды ила әйҙә,илаһаң ана шулай күңел бушап,еңел булып ҡала ул,әле бабай менән бесән сабып ҡайтып килдек тә,мин төшөп ҡалдым улымдың өҫтөн һары япраҡ ҡаплағандыр тип.Шуны һепереп төшөрҙөм.Һин балам кем булаһың,берҙә генә сырамыта алмайым.Беҙҙең ауыл кешеһе түгелһеңдер.Былай булһа таныр инем”-тип,һаман үҙенекен һөйләй. Егет аптырап әсәһенә текләп ҡараны.Әллә бөтөнләй күҙҙәре күрмәһә шуға танымай микән.”Әсәй,мин ҡайттым, ныҡ ҡына яраланып, бик оҙаҡ госпитальдә яттым.Әйҙә өйгә ҡайтҡас һөйләшербеҙ”-тип,яҡынын ипләп кенә торғоҙҙо ла ҡайтыу яғына ыңғайланылар.Ауылға ингәнсе икеһе лә тәрән уйға батып атланылар.Урамда осраған ҡайһы бер ауылдаштары баш һелкеп кенә үтеп киттеләр.Улар ҙа бәлки уның ысын иҫән икәнен баштарына ла керетеп сығармағандарҙыр.Ап аҡ сәсле бите шрам менән тулы,уң яҡ аяғы аҫҡаған яшыҡ ҡына ирҙе кем таныһын инде.Үҙ йорттарына килеп еткәс кенә, күршеләре Ғатаулла бабай ғына килеп күрешкәс,бер аҙ текләп торғандан һуң”Сибәғәт,әллә һин инде,улым?.Иҫән,иҫәнһең бит!”. Күҙендәге йәшен еңе менән һөртөп,ҡосаҡлап алды.”Бына ҡалай ҡыуаныс,оло шатлыҡ бит был,туғандар,ауылдаштар өсөн,кискә Гөлбоҫтан инәң менән кереп сығырбыҙ,донъя хәлдәрен һөйләшербеҙ,ярар балам бар кер,юлдан бик арып ҡайтып киләһеңдер”-бабай хушлашып та тормай,йәтеш кенә кәүҙәһе менән йүгерә атлай ҡайтыу яғына ашыҡты.Өй эсе элеккесә, берҙә генә үҙгәреш һиҙелмәй.Төп яҡта тәҙрә төбөндә ултырған һары япмалы өҫтәлдә,үҙенең фотоһүрәттәре,ниндәйҙер конверттар матур ғына итеп теҙеп һалынған.Сибәғәт бындағы хәлде ҡәберлектә үк аңлаған ине. Түр яҡта сәй табыны әҙерләп йөрөгән әсәһе янына килеп тағы ҡосаҡлап, башын һалып, ябынған аҡ яулығын оҙаҡ күҙен йомоп еҫкәп,торғандан һуң;”Әсәй,таныныңмы инде мине?”-тине.”Эй,үҙ балаңды нисек танымайһың инде,ошо көндәргә тиклем ҡайларҙа ғына аҙашып йөрөнөң икән?”-тип,үкһеп илап ебәрҙе.Әҙерәк тынысланғас,сәй табыны артында байтаҡ ҡына һөйләшеп ултырҙылар,икеһенең дә кәйефтәре күтәрелеп киткәндәй булып,Раҡия әбей аласыҡтан ит алып кереп ҡаҙан тултырып аш һалды.Өй эсен тәмле йәш ит һурпаһы ялмап алды.Сибәғәт өҫтөн алыштырып тышҡа сыҡты.Эшләнәһе эштәр бик күп икән.Байтаҡтан ирҙәр ҡулы теймәгәне күренеп тора.Оҙон көйө утын алып килеп ауҙарғандар.Уныһын көндәр торғанда бысып яраһы кәрәк.Тик бына йөрәге генә урынында түгел,һаман әсәһе өсөн көйәләнә.Утын ярып өйгә кереткәйне.Ҡараһа төп яҡта әсәһе баяғы фотоһүрәттәрҙе ҡарап кем менәндер һөйләшә ине.Тиҙ генә аяҡ кейемен сисеп янына уҙҙы.”Ошо бабайға күпме әйтәм,мин, матурлап һалған әйбергә теймә тип,юҡ тыңламай.Ҡарале бына быныһы беренсе класҡа барғанда велосәпит алып биргәйнек шуны менеп әллә кем булып торған була,быныһы һалдат сағындағыһы.Ә,былары беҙҙе һағынып яҙған хаттары!”.Егеттең иҫе китте хәҙер ниндәй хат булһын инде,етмәһә конверт тышында бер ниндәйҙә һуғылған мисәт тигән тамға юҡ.”Әсәй,ашың бешеп сыҡты шикелле,һурпа эске килеп китте”-тигән булды.Уныһы ултырған еренән саҡ ыңғырашып ҡаҙан янына китте.Ул да булмай геүләшеп күршеләре килеп инделәр.Инәй егетте ҡосаҡлап күҙенән йәш эркеп ғәйепле төҫтә;”Ии,улымды,беҙ һине күптән гүр эйәһе итеп ҡуйҙыҡ бит”-тине.”Инәй,берәүҙә ғәйепле түгел,был билдәһеҙ һуғышта.Кемдер берәү һеҙҙе яҡларға,һаҡларға тейеш,ине.Ҡартатайымдар ҙа ниместе туҡмап,еңеү яулап,беҙгә рәхәт,тыныс тормош бүләк иттеләр.Мин дә ил алдында үҙ бурысымды үтәнем. Эйе,тик шуныһы ауыр, мине иртәрәк ҡара тупраҡ аҫтына һалғандар.”-тине,ауыр көрһөнөп.Ғатауылла бабай;”Ярар,әбей бар ана,киленгә булыш,беҙ улым менән саф һауа һулап,алабыҙ”—тип,егеткә”Әйҙә”тигәндәй баш һелкте.Күктә йым,йым итеп йондоҙҙар балҡый,алыҫта тау артында”Саҡ”,”Суҡ”тауышы ишетелеп ҡала,кәртә аҫтындағы йылға ла “мин дә бында яҡында ғынамын”тигәндәй сылтыр тауышын ишеттерә буғай. Ҡарт шырмый, ҡуйынындағы аҡ башын,кеҫәһенән ике телем икмәген сығарып,стаканы ла янында бит әле.”Әйҙә улым,тот әбейләр был шайтанды барыбер үҙ итмәйләр,һиңә генә тип алып килдем”-тине.Егет шаяртып;”Олатай һин,вис запаслы йөрөйһөң ул?,”Әә,мин нимәгә разведка ла хеҙмәт иткән тиһең”-тип,күҙ ҡыҫҡан булды ла;”Был,ҡарт төпсөнә тип,уйлама, һине тәүҙә хәбәрһеҙ юғалды тинеләр,унан һуң күптә үтмәне ҡара цинк табут алып килделәр.Эй,улым әсәйеңдең ни тиклем өҙгөләнгәнен дуҫыңа түгел дошманыңа бирмәһен,уның күргәндәрен хатта дәфтәр түгел китап яҙырлыҡ.Нисәмә балаһын ер ҡуйынына һалды бит ул,атайың унан һуң ике ағайың.Берҙән бер таянысы һин генә инең был яҡты донъяларҙа.”Хәбәрһеҙ”-тигән һүҙҙе ишетһә лә ышанманы,бүтән әсәйҙәр ҙә шулай итерҙәр ине.Йөрөнө,эҙләне.Күпме запрос ебәреп ҡараны.Үҙен,үҙе тынысландырмаҡсы иттеме икән,һин булып хат яҙа ла икән,конвертҡа һалып,тышына үҙ исем фамилияһын ҡуйып почтаға ебәрә икән.Тәүҙә почтальонка ҡыҙыҡай был хәлгә аптырағайны,һуңынан ул да күнде,ҡапҡағыҙға конверт ҡыҫтырып китә башланы.Әсәйең ала ла беҙгә алып килеп уҡыта.Йәнәһе лә һин уға хәлеңде белгертәһең,икән.Улын һаман да тере килеш күҙ алдында тотоп,башҡаларға ла шуны еткерҙе.Һорашҡан һәр кемгә”Юҡ,һау шәп, аҙна һайын хаты килеп тора,Аллаға шөкөр,бер нисә көндән ҡайтам тип яҙа”тиер ине.Унан инде бер нисә ай үткәс табутыңды алып килделәр,туғандарың”астырабыҙ”-тип күпме генә ҡыр талашһалар ҙа астырманылар,өҫтән шундай приказ булған икән.Ерләп аятыңды уҡытҡас,әсәйең ҡайҙалыр юҡ булды.Беҙ ни ярай ҡайғынан да,кешенән дә арығандыр ял итһен,бимазаламайыҡ тип,бер ике көн кермәнек.Ауыл халҡы менән өс көн эҙләнек.Ярай бәхеткә күрә бер урыҫ мужик, ҡатыны менән алып килделәр.Уларҙың ауылында аҙашып йөрөгән.Һорашһалар”Улымды,эҙләйем!”-тип,әйтеүҙән башҡа һүҙ һөйләмәй икән.Ярай бер әбей танып ҡалған беҙҙең ауыл кешеһе икәнен.Духтыр саҡыртып укол һалдырып,бер аҙна түшәктә ятты.Шунан һуң яйлап алышына башлағанын һиҙҙек.Бер ҡараһаң һин дә мин танып, матур итеп һөйләшә, икенсеһендә инде һинең фотоһүрәтең менән һөйләшә башлай.Көн һайын тиерлек кешеләр зыяратҡа инеп барғанын күрәләр.Хәҙер үҙебеҙҙә уның был ҡылығына күнегеп бөттөк.Эй,улым”Әсә һәм бала”икегеҙ ҙә күпме яфалар күреп,ҡара ҡайғыларға дусар булғанһығыҙ.”Егеттең йөҙөнә ҡарап;”Үҙгәргәнһең улым, күҙем насарыраҡ күрһә мин дә һине алыҫтан танымаҫ инем”-тине.Сибәғәт бер аҙ ауыҙындағы тәмәкеһен оҙон итеп һурғандан һуң.”Беҙҙе учебканан һуң шунда уҡ,һуғыштың иң ҡыҙыу нөктәһенә оҙаттылар,көслө алыш барған ваҡытта беҙҙең рота минаға эләкте. Күптәребеҙ яу яланында ятып ҡалдылар.Мин инде ҡалғанын иҫләмәйем.Аңым берсә инә,юғала.Үҙемде үлек хәлендә хис иттем.Күрәһең шул ваҡытта мине”үлгәнгә”һанағандар.Бер нисә айҙан ғына иҫемә килдем.Төш күрҙем.Әсәйем оҙон аҡ таҫтамал ырғытып мине упҡындан тартып алды.Әйтерһең бар күлдәк,ыштан эстәренә таш тултырғандармы.Бөтә тәнем,башым ҡыйралып килә.Шунда ла мин үҙемдә көс таптым.Тиккә генә аҡ таҫтамал күренмәгән.Ышаныс менән”Барыбер,аяҡҡа баҫасаҡмын,әсәйем хаҡына!"-тинем.
-3 °С
Болотло